ESO’nun VLT(Very Large Telescope-Çok Büyük Teleskop) üzerindeki SPHERE aygıtının eşsiz yetenekleri 25 Mayıs günü Dünya’ya yakın geçiş yapan asteroid çiftinin en keskin görüntülerinin alınabilmesini sağladı. Bu asteroid çifti tehlike arz eden bir nesne olmasa da, bilim insanları Yere Yakın Nesneler (NEO) grubunda tehlikeli olabileceği saptanan bir duruma karşı tepki durumunu ölçerek, ESO’nun gezegenin korunması konusunda ön cephede yer alan teknolojisinin kritik önemini ortaya koydular.
Uluslararası Asteroid Uyarı Ağı (IAWN) 25 Mayıs 2019 tarihinde Dünya’ya minimum 5.2 milyon km kadar yaklaşarak geçiş yapan asteroid 1999 KW4 için bir çapraz-kurumsal gözlem kampanyası koordine etti [1]. 1.3 km genişliğindeki 1999 KW4 Dünya için herhangi bir tehlike oluşturmuyor. Yörüngesi iyi bilindiği için bilim insanları geçiş tahminini yaparak bir gözlem kampanyası gerçekleştirdi.
ESO kampanyaya önde gelen tesisi Çok Büyük Teleskop (VLT) ile katıldı. SPHERE ile donatılan VLT, aralarındaki mesafe 2.6 km olan asteroid bileşenlerini yerden ayırt edebilecek kadar net görüntü alabilen sadece birkaç aygıttan biridir.
Ötegezegenleri gözlemek için tasarlanan SPHERE’in son teknoloji ürünütü uyarlamalı optik (AO) sistemi atmosferdeki türbülansı düzelterek, teleskopun sanki uzaydaymış gibi gözlem yapabilmesini sağlıyor. Aynı zamanda bir taççekerle donatılı olduğundan parlak yıldız ışığını keserek varsa yörüngedeki sönük ötegezegenlerin ortaya çıkmasını sağlayabiliyor.
Olağan bir gecede ötegezegenleri avlama görevine bir süre ara veren SPHERE’in verileri gökbilimcilerin asteroid çiftini tanımlamalarına yardımcı oldu. Özellikle, daha küçük olan uydunun kendinden büyük olan nesneyle aynı birleşime sahip olup olmadığını öğrenmek artık mümkün.
“Bu veriler IAWN kampanyasına katılan diğer teleskoplardan alınan tüm verilerle birleştirildiğinde Yeryüzü ile çarpışma rotasında olan bir asteroid bulunma olayında etkili saptırma stratejilerini değerlendirmek için oldukça gereklidir,” diye açıklıyor ESO gökbilimcisi Olivier Hainaut. “Olası en kötü durumda, bu bilgi yine asteroidin Dünya atmosferi ve yüzeyi ile nasıl etkileşeceğini tahmin edebilmek için gereklidir, bu sayede çarpışma etkilerini azaltmayı başarabiliriz.”
“Dünya’nın yakınından saatte 70 000 km hızla geçen bir asteroid çiftini gözlemek VLT için oldukça zorluydu,” diyor teleskopu yönlendiren Diego Parraguez. Tüm uzmanlığını kullanarak hızla ilerleyen asteroide kilitlenmek ve SPHERE ile onu gözlemek zorundaydı.
VLT gökbilimcisi Bin Yang şu açıklamayı yapıyor “AO ile düzeltilen görüntülerde uyduyu gördüğümüzde aşırı heyecanlandık. O an, çekilen tüm sıkıntı ve çabalara değdiğini düşündük.” Gözlemlere katılan başka bir VLT gökbilimcisi Mathias Jones, zorlukları şu şekilde açıklıyor; “Gözlemler sırasında atmosferik koşullar biraz dengesizdi. Ek olarak, oldukça sönük olan asteroid gökyüzünde hızla hareket halindeydi, bu da gözlem yapmayı oldukça zor hale getirerek, AO sisteminin bir kaç kez çökmesine neden oldu. Ancak tüm zorlu koşullara rağmen sıkı çalışmanın sonuç verdiğini görmek harika!”
NASA 2026 Didymos Asteroidlerinin Yönünü Değiştirmeye Çalışacak
1999 KW4’ün bir çarpma tehlikesi olmasa da, uzak gelecekte Dünya için tehlike oluşturma riski olan Didymos adlı başka bir asteroid çifti ile çarpıcı benzerlikler taşıyor.
Didymos ve yoldaşı “Didymoon” gelecekteki bir gezegen koruma deneyi için öncelikli hedef konumundalar. NASA’nın DART uzay aracı asteroidleri uzaklaştırma çalışmaları kapsamında Didymoon’a çarparak daha büyük ikizi etrafındaki yörüngesini değiştirmeyi deneyecek. Çarpışma olayından sonra ESA’nın Hera görevi 2026 yılında Didymos asteroidlerini gözleyerek Didymoon’un kütlesi, yüzey özellikleri ve DART’ın ardından açılan kraterin şekilleri gibi anahtar bilgileri toplamaya çalışacak.
Bu tür görevlerdeki başarı kurumlar arasındaki işbirliklerine bağlıdır ve Yere Yakın Nesneler’in takibi ESO ve ESA arasındaki işbirliğinin ana konusudur. Ortak çabalar 2014 başında potansiyel olarak tehlikeli sınıfındaki bir NEO’nunbaşarılı bir şekilde takip edilmesiyle başlamıştır.
“Dünya’yı asteroidlerden koruma görevinde yer aldığımız için oldukça memmunuz,” diyor ESO Genel Müdürü Xavier Barcons. “VLT’nin özelleştirilmiş yeneteklerini kullanmanın yanı sıra, ESA ile de asteroid tespit, takip ve özelliklerini ortaya çıkarma çalışmalarını bir üst seviyeye çıkaracak geniş bir gözlem ağı üzerinde çalışıyoruz.”
Son 1999 KW4 yakın geçişi Birleşmiş Milletler tarafından 30 Haziran’da asteroidler hakkında eğitim ve farkındalığı arttırmak için resmi olarak kutlanacak Asteroid Günü’nden sadece bir ay önce gerçekleşmiş oldu. Beş kıtada gerçekleşecek etkinlikler arasında ESO da ana gökbilimsel kurumlardan biri olarak yer alacak. ESO Süpernova Planetaryum ve Ziyaretçi Merkezi asteroidleri konu alan bir dizi aktivite ile ziyaretçilerine bu günü kutlama fırsatı sunacak.
Notlar
[1] Bu uzaklık Ay’ın uzaklığının 14 katı kadardır — gözlem yapabilecek kadar yakın, ancak tehlikeli olacak kadar değil! Çoğu küçük asteroid Dünya’ya 1999 KW4’ten daha yakın geçişler yapıyor, genel olarak Ay’dan daha yakın geçişler. 15 Şubat 2013’te daha önceden bilinmeyen 18 metre çapındaki bir asteroid Dünya’ya doğru düşerek Rusya’nın Chelyabinsk şehri üzerinde atmosferde patlamaya uğradı. Olay sonrasında ortaya çıkan şok dalgası nedeniyle yaklaşık 1,500 kişi yaralandı.Kaynak ve ileri okuma için https://www.eso.org/public/turkey/news/eso1910/
