Northwestern Üniversitesi ve Lund Üniversitesi’nden bilim insanları, kedilerde halüsinojenik etkiler yarattığı bilinen kedi nanesi özellikle sivrisinekler için önemli bir kovucu madde içerdiğini keşfetti. Yapılan araştırmada, kediotu bileşiklerinin, en az DEET kadar böcek kovucu olduğunu gösterdi.
Her şeye rağmen, nane ailesinden gelen bu bitkinin, böceklerde hangi mekanizmayı tetiklediği bilinmiyordu. 4 Mart’ta Current Biology dergisinde yayınlanan makalede, sineklerde itici bir reaksiyon oluşmasına neden olan reseptörler anlatıldı.
“Kedi nanesi ve aktif maddesi, Nepetalakton, binlerce yıldır böcekleri uzak tutmak için kullanılıyor, en azından Pliny the Elder zamanından beri var. Fakat kedi nanesi neden birçok böcek türü için bu kadar etkili olduğu bilinmiyordu,” diyor Lund Üniversitesi’nden Doç.Dr. Marcus C. Stensmyr.
Bugüne kadar sivrisinek kontrolü için kullanılan böcek ilaçları, diğer böceklere de zarar veriyordu. DEET gibi modern böcek ilaçları, sivrisineklerin tat ve koku duyularını hedefler ve sivrisineklerin, insanları av olarak algılamasını sağlayan kimyasal izleri kapatır.
“Kedi nanesi ve aktif bileşeni nepetalaktonun, yassı kurtlar, meyve sinekleri ve insanlar dahil envai çeşit hayvanlarda bulunan eski bir ağrı reseptörü olan, irritan reseptör TRPA1’i aktive ettiğini keşfettik. Artık kedi nanesinin birçok böcek türü için caydırıcı olduğunu biliyoruz çünkü tahriş edici(irritan) reseptörü uyarıyor,” diyor Weinberg Sanat ve Bilimler Koleji’nden nörobioloji Yrd. Doç. Dr. Marco Gallio.
Kedi nanesi, Böceklere Karşı Seçici Olarak Reseptörleri Uyarıyor
Daha önceki çalışmada Gallio Lab ve diğer araştırmacılar insanlar, böcekler diğer hayvan türlerinin ankirin 1(TRPA1) iyon kanalına sahip olduğunu göstermişti. Bu protein wasabi reseptörü olarak da bilinir, acı ve kaşınma gibi irritan etkileri sağlar.
“Asıl enteresan olansa, wasabi veya sarımsak bileşenlerinin insanlardaki bu reseptörleri aktive edebilirken, kedi nanesi seçici olarak böceklerde bu reseptörü aktive ediyor. İşte bu insanların, kovucu maddeye karşı avantajını ortaya koyuyor,” diyor Gallio.
Kedilerin bu ota karşı neden delirdiği ise tümüyle farklı bir hikaye ve bugüne kadar tam olarak anlaşılmadı. Araştırmacılar kediler ve kedi nanesi arasındaki ilişkinin, kedilerin beynindeki ödül merkezinin, ottaki maddeler ve moleküller nedeniyle uyarılmış olabileceğini düşünüyor.
Araştırmacılar sonuçlarını onaylamak için bir dizi test yaptı. Sivrisineklere kedi otlu bir naylon çorapla kaplı kanlı bir yemek sunuldu. Deneyde bir rüzgar tüneli kullanılarak, gönüllüler sivrisinekle dolu kafese ellerini kedi nanesi yağı sürerek ve sürmeyerek soktu.
Gallio keşfettikleri kanıt niteliğindeki bu mekanizmanın yeni nesil sivrisinek kovucularda aynı mantıkla sivrisinek irritan reseptörünü seçici olarak hedefleyebileceğini düşünüyor.
Araştırma Referansı:
- Yishu Jiang, Muwen Yang, Yue Wu, Rafael López-Arteaga, Cameron R. Rogers, Emily A. Weiss. Chemo- and stereoselective intermolecular [2 + 2] photocycloaddition of conjugated dienes using colloidal nanocrystal photocatalysts. Chem Catalysis, 2021; DOI: 10.1016/j.checat.2021.02.001