İstanbul’da bir ailenin zehirlenerek ölmesine neden olduğu düşünülen böcek zehri aliminyum fosfitin, çok zehirli olduğunu belirtmekte fayda var. Bu pestisit tarım bakanlığından onaylı olup, genelde tarlalarda kullanıldığından açık hava maruziyeti daha az toksiktir.
Alüminyum Fosfit(AIP) su ve asitle reaksiyona girerek,” fosfin” gazı çıkardığından çok zehirlidir. Normalde renksiz bir toz olan bu madde safsızlıkların oksidasyonu veya hidrolizi nedeniyle gri,yeşil veya sarı renkte olabilir.
Fosfin Zehirlidir
Fosfin (IUPAC adı: fosfan[4]), fosfamin, fosfor trihidrür, fosforat hidrojen adlarıyla da anılan ve PH3 formülüyle gösterilen bir tür kimyasal bileşiktir. Fosfin, -88 santigrat derece (°C) kaynama noktasına sahiptir; renksiz, yanıcı ve zehirli bir gazdır. Saf fosfin kokusuz olmakla birlikte, değiştirilmiş fosfin ve difosfan bulunduran bileşikler, sarımsak ya da çürük balık gibi son derece hoş olmayan bir kokuya sahiptir. Ticari olarak üretilen fosfin gazına da ayırt edici olması amacıyla sarımsak esansı eklenmektedir.
Fosfin, sarımsak veya çürümüş balık kokusu olan renksiz, yanıcı ve zehirli bir gazdır. Hava ile temas ettiğinde kendiliğinden alev alabilir. Gaz, sıvılaştırılmış, sıkıştırılmış gaz olarak nakledilir.
Alüminyum fosfit (Celphos, Phostoxin, Quick Phos) ve çinko fosfit, sırasıyla tahıl fumigantı ve kemirgen ilacı olarak kullanılan katı maddelerdir. Çinko fosfit genellikle mısır unu gibi yemlerle karıştırılır ve bu da evcil hayvanlar ve çocuklar için tehlike oluşturabilir. Fosfitler yutulduğunda veya neme maruz kaldığında fosfin gazı açığa çıkar. Fosfin gazı, sıklıkla olduğu gibi, kalsiyum fosfit ile kontamine olmuş kalsiyum karbür üzerine su etki ederek asetilen oluştuğunda da açığa çıkabilir.
Fosfin maruziyeti nasıl oluşur?
Soluma
Soluma, fosfin toksisitesinin ana yoludur. Koku, fosfinin varlığının yeterli bir göstergesi değildir ve tehlikeli konsantrasyonlar hakkında güvenilir bir uyarı sağlamayabilir. OSHA PEL’in 0,3 ppm değeri, bildirilen koku eşikleri aralığı içindedir. Fosfin havadan ağırdır ve kapalı, havalandırması yetersiz veya alçak alanlarda boğulmaya neden olabilir.
Yetişkinlerle aynı fosfin düzeylerine maruz kalan çocuklar, akciğer yüzey alanı:vücut ağırlığı oranları ve dakika hacmi:ağırlık oranları daha yüksek olduğu için daha yüksek doz alabilirler. Ayrıca, boylarının kısa olması ve yere yakın yerlerde fosfin düzeylerinin daha yüksek olması nedeniyle, aynı yerde yetişkinlerden daha yüksek düzeylerde maruz kalabilirler.
Cilt/Göz Temas
Fosfitler deri yoluyla, özellikle de yaralı deri yoluyla emilebilir ve bu yolla sistemik toksisiteye neden olabilir. Fosfin gazı cilt veya gözler üzerinde herhangi bir olumsuz etki yaratmaz ve temas sistemik toksisiteye yol açmaz. Sıvılaştırılmış veya sıkıştırılmış fosfin gazıyla temas donmaya neden olabilir.
Yutma
Fosfin, oda sıcaklığında bir gaz olduğu için yutulması olası değildir. Metalik fosfitlerin yutulması, katı fosfit mide asidi ile temas ettiğinde fosfin zehirlenmesine neden olabilir.
Kaynaklar/Kullanım Alanları
Fosfin, metalik fosfitler (örneğin alüminyum, kalsiyum veya çinko fosfitler) su veya asit ile reaksiyona girdiğinde üretilir. Hem alüminyum hem de çinko fosfitler rodentisit olarak kullanılır. Fosfin, asetilen gazı üretimi sırasında da oluşabilir. Fosfin, yarı iletken endüstrisinde silikon kristallerine kasıtlı olarak safsızlık olarak fosfor katmak için kullanılır. Fosfin ayrıca fumigant ve polimerizasyon başlatıcı olarak da kullanılır.
Standartlar ve Yönergeler
OSHA PEL (izin verilen maruz kalma sınırı) = 0,3 ppm (milyonda 0,3 ya da 0,3mg/L) (8 saatlik çalışma vardiyası ortalaması)
NIOSH IDLH (hayati veya sağlık açısından acil tehlike) = 50 ppm (50 mg/lt)
Zehirlenme Belirtileri
Fosfin zehirlenmesinin belirtileri öncelikle kardiyovasküler ve pulmoner(akciğer) sistemlerle ilgilidir. Huzursuzluk, sinirlilik, uyuşukluk, titreme, baş dönmesi, çift görme, ataksi, öksürük, nefes darlığı, retrosternal(göğüs kemiği arkası) rahatsızlık, karın ağrısı ve kusma gibi belirtileri içerebilir.
Aynı belirtiler fosfit tuzlarının yutulmasından sonra da ortaya çıkabilir. Kardiyovasküler çöküşün çeşitli aşamalarını temsil eden çok sayıda belirti görülebilir.
Fosfin, öncelikle kalp ve akciğer hücrelerinin mitokondriyalarında enzimleri ve protein sentezini engeller. Sonuç olarak, etkiler arasında hipotansiyon, kalp debisinde azalma, taşikardi, oligüri, anüri, siyanoz, pulmoner ödem, taşipne, sarılık, hepatosplenomegali, ileus, nöbetler ve reflekslerde azalma sayılabilir.
Görüldüğü gibi fosfin zehirlenmesi özellikle hava yoluyla olur ve bilinen bir anditodu yoktur. Bu nedenle fosfin içeren bileşiklerle çalışırken çok dikkatli olmak gerekiyor.
Kaynaklar :
https://en.wikipedia.org/wiki/Aluminium_phosphide
https://wwwn.cdc.gov/TSP/MMG/MMGDetails.aspx?mmgid=1013&toxid=214
https://bku.tarimorman.gov.tr/AktifMadde/Details/126
