Astronomlar uzun süredir Yay A* (Sagittarius A* -Sgr A*) yıldız kümesinde Samanyolu ’nun merkezinde yüksek enerjili parçacık jeti oluşturan dev( süpermasif) bir karadelik aramaktaydı. İşte sonunda NASA’ nın Chandra X-ışını Gözlemevi ve Bilim Kurumu’ nun Very Large Array (VLA) radyo teleskopundan gelen sonuçlar sayesinde nihayet kara deliği tespit ettiler.
Önceki çalışmalarda da farklı teleskoplar kullanılarak bu bölgede bir kara delik jeti olduğu düşünülse de bu tespitler belirleyici değildi.
“ Astronomlar on yıllardır Samanyolu’yla bağlantılı olabilecek bir kara delik arayışı içindeydiler. Fakat bizim yaptığımız gözlemler şimdiye kadar bu tarzda bir jet için yapılmış en güçlü tespit, “ diyor araştırmanın baş yazarı Nanjing Üniversitesi’nden Zhiyuan Li. Araştırma online dergi The Astrophysical Journal’in yeni sayısında yer alacak.
Yüksek enerjili parçacık jetleri evrende büyük ve küçük ölçekli olarak bulunabilir. Bu jetler Samanyolu’ndaki kara delikten binlerce kat daha büyük genç yıldızlar ve kara delikler tarafından üretilir. Bu jetler geldikleri objenin merkezinde enerji taşıyarak, galaktik boyutta yeni yıldızların oluşumunu düzenlerler.
Jete Örnek
“ Sgr A*’ dan gelen bu jeti tespit ettiğimizde kara deliğin ekseninin dönüş yönünü tespit edebileceğimizden, jeti bulmak için çok istekliydik. Bu bize kara deliğin büyüme geçmişi hakkında önemli ipuçları verdi,” diyor Kaliforniya Üniversitesi’ nden araştırmanın yardımcı yazarı Mark Morris .
Araştırma gösterdi ki, Sgr A*’ nın dönüş hızı tek bir yönü gösteriyoro da , Samanyolu’nun dönüş eksenine paralel olduğuydu. Bu da astronomlara Sgr A*’ dan toz ve gaz bulutunun 10 milyar yıldır göç ettiğini gösteriyor. Eğer Samanyolu öncesinde daha büyük galaksilerle çarpışmış olsaydı , onların merkezi kara delikleri Sgr A* ile birleşir ve herhangi bir yönü gösterebilirdi.
Chandra ve VLA’ dan alınan radyo emisyonlarına göre, jet Sgr A* ‘ nın yakınlarındaki gaz bulutuna rastgeliyor. Jetin olduğuna dair iki kanıt var; biri Sgr A*’ ya doğru hat yapan X ışını yayan gazve ön kısımdaki sonik patlama benzeri şok dalgası. Radyo verilerinden jetin gaza çarptığı gözüküyor. Ayrıca Sgr A* da görülen bu enerji işareti ya da spektrumu diğer galaksilerde bulunan jetleri andırıyor. Bilim adamları bu jetlerin kara deliğe doğru çekilen maddeler olduğunda veya bu maddeler dışarı fırladığında oluştuğunu düşünüyorlar. Sgr A*’ nın çok az madde tükettiği ve nedenle jetinin zayıf olması bugüne kadar bilinen bir şey. Diğer tarafta jet görülmemesinin gaz ve tozdan dolayı Dünya’ dan görüşü zorlaştırmadı veya materyal yetersizliğinden jete yakıt olmaması muhtemel.
Sgr A*’ nın olduğu bölge çok soluk, yani karadelik son birkaç yüzyıldır sessizliğini koruyor. Buna rağmen Chandra gözlemevi geçen ay Sgr A*’ nın en azından, milyon kat daha fazla parladığını tespit etti.
“ Biliyoruz ki, bu dev kara delik geçmişte çok daha aktifti. Tekrar aktif olduğunda jet çarpıcı bir şekilde parlayacağını düşünüyoruz,” diyor yardımcı araştırmacılardan MIT’ den Frederick K. Baganoff.
Astronomlar 2008 yılında Samanyolu’ndan yayılan dev yüksek enerjili parçacık balonlarının Sgr A*’ dan gelen jetlerin galaksinin ekseniyle hizalanmasından kaynaklanabileceğini öngörmüşlerdi. Chandra’ dan gelen son veriler bu tezi destekliyor.
Samanyolu’nun merkezinde bulunan bu dev kara deliğin güneşten 4 milyon kat daha büyük olduğu ve Dünya’ dan 26,000 ışık yılı uzakta olduğu belirtiliyor.
Kaynak : http://www.sciencedaily.com/releases/2013/11/131120192447.htm
Araştırma Referansı :
- Zhiyuan Li, Mark R. Morris, Frederick K. Baganoff. Evidence for A Parsec-scale Jet from The Galactic Center Black Hole: Interaction with Local Gas. The Astrophysical Journal, 2013 [link]
