
Satürn’ün Enceladus uydusundaki buz altı okyanusun aynı dünyadaki okyanuslar gibi aktığı keşfedildi. Yani Enceladus’un okyanusları düşünüldüğü gibi homojen olmayabilir. Enceladus’un gizemleri öyle düşünüldüğü gibi kolay keşfedilmedi. İlk olarak 1981’de Enceladus’un yakınlarından geçen Voyager 2, yüzeyden 500 km üzerinden çok parlak bir buz topunun fotoğrafı çekti. Bu fotoğrafta kabarık kraterler, uzun çatlaklar ve dağlık alanlar gözüküyordu. Jeolojik aktivite olabileceğine dair bir kanıt olabilirdi.
2010’a gelindiğinde ise Cassini sondası sayesinde Enceladus’un buzul çatlaklarında gayzerler püskürttüğü keşfedildi. Yani bu ay tümüyle buz değil ve bir tuzlu su okyanusuna sahip.
Buzdaki sıvı haldeki su ve çatlaklar, bilim insanlarına Enceladus’un nasıl işlediğini anlamada yardımcı olacak. Enceladus, Satürn etrafında elliptik bir yörüngede 1.37 günlük bir yörüngeye sahip olduğundan, değişen kütleçekim kuvvetleri nedeniyle çekme ve uzamaya maruz kalıyor. İşte bu stres içsel ısınma ve jeotermal aktivite üreterek buzun yüzeyinde çatlaklar yaratıyor.
İçsel ısınma, iç okyanusu sıvı halde tutuyor ve çatlaklardan gayzer şeklinde püskürmesine neden oluyor. Bu su yüzeye düşerek tekrar donuyor. Ayrıca bu iç ısı dikey konveksiyon akıntıları yaratabilir yani Dünya’da görülene benzer şekilde ısınan su yukarı hareket ediyor, yani soğumadan sirkülasyona girebileceğini bir bölgeye.
Enceladus Dünya’dan çok daha farklı olacağından, okyanusların ne kadar benzer olacağı pek belli değil. Dünya’nın okyanuslar ortalama olarak 3700 metre(3,7km) derinliktedir. Enceladus’un ise en azından 30 km derinliğinde olduğu ve bunun 20 km’sinin buzla kaplı olduğu düşünülüyor.
Bu ayın okyanusunun derinliklerinde gerçekten neler olduğunu bilemiyoruz fakat buz mantoda bazı ipuçları var. Buzul kutuplarda ekvatordan çok daha ince ve güney kutbundan ince olduğundan ayın gayzerleri püskürüyor. Araştırma ekibine liderlik eden, Caltech’den jeofizikçi Ana Lobo’ya göre okyanusun altındaki bu dikey konveksiyon düşünüldüğünden çok daha kompleks olabilir.

Enceladus Modeli Sayesinde Dünya Benzeri Akıntı Oluşabileceği Bulundu
Buzun incelmesi muhtemelen daha fazla erimeyle, buzun kalın olması ise daha fazla donmayla alakalı olacaktır. Yani buz kalınlaştıkça okyanus daha da tuzlu olacaktır, çünkü su dondukça suya daha fazla tuz geri salmaktadır. Bu nedenle buzun altındaki su daha yoğun olacak ve daha da dibe batacaktır.
Fakat Eriyen bölgelerde ise tam tersi söz konusudur. Su çok daha saf ve daha az yoğun olacağından yüzeyde kalacaktır. Dünyamızda bu olay bu konveyör halatı gibi olan bir akıntıya neden oluyor. Su kutuplarda dondukça daha da yoğunlaşıyor ve tuzlu su aşağıya batarak, akıntı ekvatora doğru giderken, ılık sular ekvatordan kutuplara doğru akarak donacak ve daha yoğun soğuk tuzlu suyun batmasına neden olacaktır. Bu böyle devam edip gidiyor.
Bilim insanlarının geliştirdiği Enceladus bilgisayar modeli sayesinde taşıma kayışı akıntıları kısmen anlaşıldığında, ekip dünyadakinin benzeri bir akıntının buz kalınlığıyla üretilebileceğini buldu.
Bugün, Enceladus’ta yaşam olup, olmadığı halen belli değil. Güneş çok uzakta fakat iç jeotermal ısınma sayesinde, Dünya’daki hidrotermal yarıklarda olana benzer bir yaşam oluşması için gerekli kemosentetik besin ağları oluşabilir. Eğer okyanus diplerinde gizlenen bir yaşam varsa, ekibin bulguları bunu nerde arayacağımızı açıklamamıza yardımcı olabilir.
Cassini’nin incelediği su numunelerinde tuz olduğu biliniyor. Eğer ekibin hesaplamaları doğruysa, gayzerlerdeki tuz seviyeleri gerçekten az olabilir çünkü, erime bölgesinden püskürtülüyor. Ayrıca ekvator bölgesindeki sular da daha tuzlu olabilir.
Okyanus akıntılarının Dünya’daki besin dağılımındaki önemini biliyoruz. Tuzluluk ve besin dağılımına dair bilgimiz derinleştikçe, Enceladus’un ne kadar yaşanabilir olduğuna dair bilgimiz de artacaktır.
Henüz,Enceladus için planlanan bir görev olmasa da, Satürn’ün ayı Titan için Dragonfly görevi var. Ayrıca, Jüpiter’in buzlu ayı Europa için de Europa Clipper görevi var.
Araştırma Referansı :
- Lobo, A.H., Thompson, A.F., Vance, S.D. et al. A pole-to-equator ocean overturning circulation on Enceladus. Nat. Geosci., 2021 DOI: 10.1038/s41561-021-00706-3