Uluslar arası bilim insanlarından oluşan bir ekip Stockholm Üniversitesi’nden Ariel Goobar liderliğinde ilk kez kütleçekimsel mercek etkisi altında bir Tip Ia süpernovanın çoklu görüntülerini tespit etti. Bu yeni gözlemler sayesinde evrenin hızlanan genişlemesi, kütleçekimi ve karanlık maddenin evrendeki dağılımına dair yeni çalışmalara yol açabilir.
Tip Ia süpernovalar doğanın kendi standart mumlarıdır ve yıllardır astronomlar tarafından kozmolojik mesafeleri ölçmek için kullanılır. Bu çalışmalar sayesinde evrenin hızlanarak genişlediği keşfedildi,bu kayda değer keşif ise 2011’de Nobel Fizik Ödülü’ne layık görüldü. Prof. Ariel Goobar ise bu Nobel Ödülleri’nden birinin sahibi Saul Perlmutter’in ekibinin bir üyesiydi.
İşte şimdi Prof. Ariel’in ekibi ilk kez, iPTF16geu adlı Tip Ia süpernovanın çok nadir görünen çoklu görüntülerini kaydetti. Bu fenomene güçlü kütleçekimsel mercek etkisi (lensleme) deniyor ve dünya ile yıldız arasına giren galaksi ile neredeyse mükemmel hizalanması sonucu süpernova ışığının yoğun biçimde bükülüyor.
Bu özel durumda süpernova büyümüş görünüyor ve ayrıca çoğalmış görünüyor. Yeni gözlemler sayesinde evrenin hızlanarak genişlemesi ve karanlık madde dağılımına dair yeni bir test anahtarı sağlıyor.
Tip Ia süpernovalar oldukça çok gözlenir ve gerçekten evrende mesafeleri ölçmek için kullanılır. Kütleçekimsel mercek etkisi ise uzayın kütleçekimden dolayı bükülmesidir ve Einstein’ın tahmininden beri 20. Yy’den beri defalarca gözlenmiştir. Fakat kütleçekim mercek etkisi altında Tip Ia süpernovayı bugüne kadar görüntülemek aşılması çok güç bir olaydı.
“Çözümleme, ilk kez güçlü merceklenen “ standart mum süpernovasının çoklu görüntüsünü almak büyük bir gelişme. Bu sayede bugüne kadar ölçülememiş hassasiyetle kütleçekimin ışık odaklama gücünü ölçebilir ve belki de bugüne kadar ulaşılamamış bir şekilde fiziksel boyutlara göz atabiliriz,” diyor Ariel Goobar.
Hubble, Keck, VLT Teleskopları Ortak Çalıştı
Goobar ve grubu iki Caltech liderliğindeki uluslar arası bilimsel işbirliğinin ortakları– iPTF (intermediate Palomar Transient Factory) and GROWTH (Global Relay of Observatories Watching Transients Happen). İPTF Palomar gözlemevinin eşsiz özelliklerini(süpernova gibi) kullanabilirken, GROWTH ise tüm dünyadan araştırmacılar ve teleskopları kullanarak bu geçiş olaylarını detaylı çalışabiliyor.
iPTF16geu supernovanın NASA/ESA Hubble Teleskopu, Hawaii Mauna Kea’daki Keck Gözlemevi ve Şili’deki VLT teleskopları 2 ay süresince süpernovayı inceledi. İşte bu güçlü merceklenen Tip Ia süpernovasının görüntüsünü yakalamak, bilimsel açıdan çok kullanışlı oluyor. Şimdi astronomlar, çoklu görüntülerden gelen ışığın ne kadar sürede ulaştığını çok hassas bir şekilde ölçebilirler. Ulaşımdaki bu zaman farkı sayesinde evrenin genişleme hızı olarak bilinen Hubble sabiti çok yüksek hassasiyette tahmin edilebilir. Hubble sabitini ölçmek için kullanılan farklı metotlar çok az farklı sonuçlar çıkarabilir, fakat bu bile evrenin evrilmesi ve genişlemesinde önemli derecede farklı senaryolar çıkmasına neden olabiliyor.

iPTF16geu çalışması bile şimdiden enteresan sonuçlar ortaya koyuyor. Süpernovalar ve kütleçekimsel mercek etkisi bilgimiz dahilinde böyle bir olayın gözlenme olasılığı yok. Ayrıca Keck ve Hubble verileri kullanarak , mercekleyen galaksinin 4 farklı süpernova görüntüsü alınması ve toplam mercek büyütmesi için çok büyük bir altyapıya sahip olması gerektiğini buldu. Bu evrendeki madde kümelenme şeklinin ve astronomların küçük ölçekteki kütleçekimsel merceklemeyi anlamada yeni sorular tanımlanmasına neden olabilir.
iPTF16geu’nun keşfinin samanlıkta tuhaf bir iğne aramadan farksız olduğu belirtiliyor.
Kaynak: https://www.sciencedaily.com/releases/2017/04/170420141758.htm
Araştırma Referansı:
- Goobar, R. Amanullah, S. R. Kulkarni, P. E. Nugent, J. Johansson, C. Steidel, D. Law, E. Mörtsell, R. Quimby, N. Blagorodnova, A. Brandeker, Y. Cao, A. Cooray, R. Ferretti, C. Fremling, L. Hangard, M. Kasliwal, T. Kupfer, R. Lunnan, F. Masci, A. A. Miller, H. Nayyeri, J. D. Neill, E. O. Ofek, S. Papadogiannakis, T. Petrushevska, V. Ravi, J. Sollerman, M. Sullivan, F. Taddia, R. Walters, D. Wilson, L. Yan, O. Yaron. iPTF16geu: A multiply imaged, gravitationally lensed type Ia supernova. Science, 2017; 356 (6335): 291 DOI: 10.1126/science.aal2729
Her zorluğa ve kısıtlı imkanlara/tahminlere dayanmasına rağmen en çok ilerleme kaydeden bilim dalıdır kozmoloji.