Bundan 100 yıl önce 1916’da Einstein’ın genel görelelik teoreminden yola çıkarak tahmin ettiği kütleçekim dalgaları, (gravitasyon dalgaları) yani uzay zaman boyunca yer alan sönük dalgacıklar sonunda bulundu. LIGO (Lazer İnterferometrik Kütleçekimsel Dalga Gözlemevi) tarafından ilk kez doğrudan ölçümle tespit edilebildi.
“Biz zaten Hulse-Taylor sistemi gibi sistemlerde, ikili pulsarlar tarafından kütleçekim dalga emisyonuna doğrudan olmayan kanıtlar elde ediyorduk. Fakat LIGO ölçümleri ile ilk kez doğrudan kanıt elde edilerek, modellememiz ve simülasyon sonuçlarımızın önerdiği cevaplar doğrulandı ve Einstein haklıydı,” diyor bu alanda uzun süredir çalışan Los Alamos Ulusal Laboratuvarı Üyesi Christopher Fryer.
Kütleçekim dalgalarının birincil kaynağı nötron yıldızları ve veya kara delikler gibi kompakt nesne birleşmesinden oluşan ikili sistemlerdir. “Asıl gözlem kara delik/ kara delik birleşmesiydi. LIGO bu kompakt birleşmeyi tespit edebiliyor. Nötron /nötron yıldızı birleşmeleri de fizik ve astronomi ve kütleçekimsel dalga bilimi esaslarını anlamak açısından büyük bir meseledir,” diyor Fryer.
Nötron /nötron yıldızı birleşmeleri gibi fenomenler bilgisayar bilimcileri,fizikçiler ve astronomi uzmanlarının bilgisayar modelleri kullanarak temel fiziği anlamak için çalışmasıydı.
Fakat LIGO iki geniş çaplı ayrık interferometrelik bir setten oluşuyor. Bunlardan biri Hanford, Washington ve diğeri Livingston, Louisiana’da bulunan bu dedektörler ahenkle çalışarak birleşmelerin sonunda üretilen kütleçekimsel dalgaları ölçebiliyor. Kilometrelik bir ölçekte kütleçekimsel dalga dedektörleri bulunan tesis lazer interferometre kullanarak , geçen dalgaların uzay zamanda yarattığı dalgacıkları ölçebiliyor.
“Kütleçekim dalgaları tespitinin ötesinde, LIGO astrofiziksel geçici dalgalara yeni bir pencere sağlıyor. Dünyanın dört bir yanından astronomlar LIGO gözlemlerini çalışarak, radyo ve gama ışını teleskoplarını eşleyerek, kozmik patlamalardaki ekstrem fiziği gözlemleyebilirler,” diyor Fryer.
“Programımızda çalıştığımız birleşme öncülleri, en çok da ikili kara delik sistemine benziyor ve ilk kez tam olarak bu şekilde bir sistem gözlemlemek bizi mutlu ediyor. LIGO bu gibi pek çok birleşmeyi tespit ederek yıldız evrimine yeni bakış açıları edinmemizi sağlayabileceğinin altını çiziyor, “ Fryer.
Araştırmacılar istatiksel olarak bunun bir birleşmeden kaynaklanan kalıntı olabileceğini belirledi;
1) Kara delik doğrudan çöküyor
2) Bir gecikmeden sonra kara delik çöküyor
3) Geriye nötron yıldızı kalıyor.
Eğer çekirdek kara delik veya nötron yıldızıysa bu da maksimum nötron yıldızı dönüş hızında kütlesinden daha büyük olmasına bağlıdır.
Kaynak:phys.org
Referans ve İleri Okuma :
- B. P. Abbott et al. (LIGO Scientific Collaboration and Virgo Collaboration).Observation of Gravitational Waves from a Binary Black Hole Merger.Physical Review Letters, 2016; 116: 061102 DOI:10.1103/PhysRevLett.116.061102
Chris L. Fryer et al. THE FATE OF THE COMPACT REMNANT IN NEUTRON STAR MERGERS, The Astrophysical Journal (2015). DOI: 10.1088/0004-637X/812/1/24
adsabs.harvard.edu/abs/2015ApJ…806..263D
adsabs.harvard.edu/abs/2013ApJ…779…72D
Bir Yorum