Baylor Tıp Okulu’ndan araştırmacılar Sox9 proteininin aktivasyonuyla astrosit adı verilen beyin hücrelerinin Alzheimer’a neden olduğu düşünülen toksik plakları temizlemek için yeniden programladı. Fareler(Alzheimer modeli) üzerinde yapılan deneylerde, bu protein sayesinde beyindeki zararlı birikmeleri ortadan kaldırarak, hafızaları korunabildi.
Bu araştırma, Alzheimer hastalığında sıklıkla görülen toksik plakları temizleyebilen yıldız şeklindeki beyin hücreleri olan astrositlere dayanmaktadır. Araştırmacılar, beyin yaşlandıkça birçok astrosit fonksiyonunu yönlendiren Sox9 proteininin üretimini artırdıklarında, bu hücreler amiloid birikimini ortadan kaldırmada daha etkili hale geldi. Nature Neuroscience dergisinde yayınlanan bulgular, nörodejeneratif hastalıklarda bilişsel gerilemeyi yavaşlatmak için astrosit aktivitesini güçlendiren tedaviler geliştirilebileceğine işaret ediyor.
“Astrocyte’ler, beyin iletişimi ve hafıza depolamayı kolaylaştırmak da dahil olmak üzere, normal beyin fonksiyonu için gerekli olan çeşitli görevleri yerine getirir. Beyin yaşlandıkça, astrocyte’ler derin fonksiyonel değişiklikler gösterir; ancak, bu değişikliklerin yaşlanma ve nörodejenerasyonda oynadığı rol henüz anlaşılmamıştır,” diyor proje üzerinde çalışırken Baylor’da Hücre ve Gen Terapisi Merkezi ve Nöroşirürji Bölümü’nde bulunan ilk yazar Dr. Dong-Joo Choi.
Yaşlanan Astrositlerin Nasıl Değiştiğini Çözmek
Bu çalışmada ekip, yaşlanmanın astrositleri nasıl etkilediğini ve bu değişikliklerin Alzheimer hastalığıyla nasıl ilişkili olduğunu ortaya çıkarmaya çalıştı. Yaşlanan astrositlerde birçok genin ana düzenleyicisi olarak görev yapan Sox9 genine odaklandılar.
“Yaşlanan beyinde ve Alzheimer hastalığı modellerinde astrosit fonksiyonunu sürdürmedeki rolünü değerlendirmek için Sox9 geninin ekspresyonunu manipüle ettik,” dedi makalenin baş yazarı, profesör ve Dr. Russell J. ve Marian K. Blattner Nöroşirürji Bölümü Başkanı, Kanser Nörobilim Merkezi Direktörü, Baylor’daki Dan L Duncan Kapsamlı Kanser Merkezi üyesi ve Texas Çocuk Hastanesi’ndeki Jan ve Dan Duncan Nörolojik Araştırma Enstitüsü’nün baş araştırmacısı.
Mevcut Bilişsel Gerileme Gösteren Farelerde Sox9’u Test Etme
Choi, “Deney tasarımımızın önemli bir noktası, hafıza bozukluğu gibi bilişsel bozukluklar geliştirmiş ve beyinde amiloid plakları bulunan Alzheimer hastalığı fare modelleriyle çalışmış olmamızdır. Bu modellerin, plaklar oluşmadan önce bu tür deneylerin yapıldığı diğer modellerden daha çok, Alzheimer hastalığı semptomları gösteren birçok hastada gördüklerimizle daha alakalı olduğuna inanıyoruz, diyor.
Bu Alzheimer modellerinde, araştırmacılar Sox9’u artırdılar veya ortadan kaldırdılar ve ardından altı ay boyunca farelerin bilişsel yeteneklerini izleyerek tanıdık nesneleri veya ortamları ne kadar iyi tanıdıklarını takip ettiler. Çalışma sona erdiğinde, ekip hayvanların beyinlerini inceleyerek biriken plak miktarını değerlendirdi.
Sox9 ekspresyonunu azaltmaya kıyasla, onu artırmak tersi bir etki yarattı. Sox9’un devre dışı bırakılması plak oluşumunu hızlandırdı, astrositlerin kompleksliğini azalttı ve amiloid plaklarının temizlenmesini de azalttı. Aşırı ekspresyon bu eğilimleri tersine çevirerek plakların temizlenmesini teşvik ederken, hücrelerin aktivitesini ve karmaşıklığını artırdı. Önemlisi, Sox9’un aşırı ekspresyonu bu farelerde bilişsel işlevi de korudu, bu da plakların astrositik temizlenmesinin nörodejeneratifle ilişkili bilişsel gerilemeyi durdurduğunu gösteriyor.
Deneen, “Sox9 ekspresyonunun artmasının astrositlerin daha fazla amiloid plakları almasını tetiklediğini ve bunları beyinden bir elektrikli süpürge gibi temizlediğini bulduk. Mevcut tedavilerin çoğu nöronlara odaklanıyor veya amiloid plakların oluşumunu önlemeye çalışıyor. Bu çalışma, astrositlerin doğal temizleme yeteneğini güçlendirmenin de aynı derecede önemli olabileceğini gösteriyor,” diyor.
Araştırmacılar Sox9’un insan beyinde tam olarak nasıl bir işlev gördüğünü anlamak için daha fazla araştırma yapılması gerekiyor. Yine de astrositlerin bu araştırmadaki keşfedilen önemi sayesinde yeni tedaviler geliştirilebilir.
Kaynak: https://scitechdaily.com/scientists-find-a-way-to-help-the-brain-clear-alzheimers-plaques-naturally/
Araştırma Referansı: “Astrocytic Sox9 overexpression in Alzheimer’s disease mouse models promotes Aβ plaque phagocytosis and preserves cognitive function” by Dong-Joo Choi, Sanjana Murali, Wookbong Kwon, Junsung Woo, Eun-Ah Christine Song, Yeunjung Ko, Debosmita Sardar, Brittney Lozzi, Yi-Ting Cheng, Michael R. Williamson, Teng-Wei Huang, Kaitlyn Sanchez, Joanna Jankowsky and Benjamin Deneen, 21 November 2025, Nature Neuroscience.
DOI: 10.1038/s41593-025-02115-w
