
2020 Nobel Kimya Ödülü, bakteri immün sistemi mekanizmasının genetik bir makasa dönüştürülebileceğini yani bilinen ismiyle CRISPR’ı keşfeden iki kadın bilim insanına verildi. CRISPR Cas-9 adı verilen genetik araç sayesinde bitkilerden insana kadar her şeyin genomu ucuz ve kolay bir şekilde değiştirilebiliyor. Normalde genetik çalışmalar çok zorluydu ve uzun süreler alıyordu.Hatta bazen imkansız hala geliyordu.
Nobel ödülü Max Planck Patojen Bilimi Bölümü’nden Emmanuelle Charpentier ve Berkeley Kaliforniya Üniversitesi’nden Jennifer A. Doudna’a genom düzenleme metodu geliştirdikleri için verildi. Biliyorsunuz ki, bilim dünyası tesadüfen bulunan keşiflerle dolu. İşte Emmanuelle Charpentier’da en zararlı bakterilerden biri Streptococcus pyogenes üzerinde çalışırken, öncesinde bilinmeyen bir molekül keşfetti, tracrRNA. Charpentier’ın çalışması ile tracrRNA yani CRISPR/Cas’ın bakterilerin eski bir immün sisteminin parçası olduğunu gösterdi. Bu molekül sayesinde bakteriler, virüsleri etkisiz hale getirerek, DNA’yı çıkarmasını engelliyor.

Charpentier keşfini 2011’de yayınladı. Aynı yıllar meslektaşı ve RNA üzerinde çok bilgili olan biyokimyager Jennifer Doudna ile çalışmaya başladı. Birlikte bakterinin genetik makasını deney tüpünde yeniden yaratarak, CRISPR’ın moleküler bileşenlerinin basitleştirerek kullanımını kolaylaştırdı.
Sonra çığır açıcı bir deneyle genetik makası yeniden programladı. Doğal formdaki makaslar virüslerden gelen DNA’yı tanırken, Charpentier ve Doudna bu molekülün herhangi bir DNA molekülünü kesebilecek şekilde kontrol edilebileceğini gösterdi. Araştırmacılar ilk kez, CRISPR’ın düzenli kısa ara-boşluklu palindromik tekrarları sayesinde canlılarda DNA’yı düzenleyebileceğini gösterdi. Bu araştırma 28 Haziran 2012’de Science dergisinde yayınlandı. Sonrasında bu keşif hızlı bir şekilde tüm yayılarak genetik araştırmaların en faydalı aracı haline geldi.
“DNA’yı istediğiniz yerden kesebilme yeteneği yaşam bilimlerinde devrim yarattı. Bu genetik makaslar 8 yıl öncesinde keşfedilmesine rağmen, insanlığa şimdiden büyük bir faydalar sağlandı,” diyor Chalmers Teknoloji Üniversitesi’nden kimya biyoloğu Pernilla Wittung Stafshede.
Ayrıca CRISPR bazı tartışmalı araştırmalara da neden oldu. En son 2018 Aralık ayında Çinli bilim adamı He Jiankui, üç bebeğin genlerini değiştirdiğini açıkladı. kamuoyuna duyurdu. CRISPR-Cas9 tekniği kullanılarak , insan embriyolarındaki spesifik genleri sildi. Böylece doğan ikiz bebekler HIV(AIDS) virüsüne karşı doğal bağışıklıkla doğdu. Sonrasında He Jiankui, Çin’de tutuklanarak, hapse atıldı.
Bugün CRISPR ile kanser , genetik hastalıklar ve daha bir çok alanda tedaviler geliştiriliyor. Gelecekte CRISPR uygulamalarının daha da yaygınlaşacağı düşünülüyor.
Emmanuelle Charpentier , 1968’de Fransa’nın Juvisy-sur-Orge kentinde doğdu. Doktora 1995, Institut Pasteur, Paris, Fransa. Max Planck Patojen Bilimi Birimi Direktörü, Berlin, Almanya.
Jennifer A. Doudna , 1964’te Washington, DC, ABD’de doğdu. Doktora 1989, Harvard Tıp Okulu, Boston, ABD. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley, ABD ve Araştırmacı, Howard Hughes Tıp Enstitüsü’nde Profesör.