ESO kapsamında bulunan APEX Teleskopu Geniş Alan Gökada Taraması’nın tamamlanması ile Samanyolu’nun yani bizim güneş sistemimizin bulunduğu galaksinin olağanüstü güzellikte yeni bir görüntüsü yayınlandı. Bildiğiniz gibi Samanyolu’nda konumumuzdan dolayı galaksimizin tüm Şili’deki APEX teleskopu güney yarım küreden görülen Gökada(Galaksi) Düzlemi’nin tüm alanını milimetre-altı dalgaboylarında — kımızı ötesi ve radyo dalgaları arasındaki bölge — son uzay-konuşlu taramalardan daha ayrıntılı olarak ilk kez görüntüledi. 12-metre çapındaki öncü APEX teleskopu gökbilimcilerin soğuk Evren’i çalışabilmelerini sağlıyor: mutlak sıfırın sadece birkaç on derece üzerindeki gaz ve toz.
Atacama Öncül Deneyim teleskopu APEX, Şili’nin Atacama bölgesindeki Chajnantor Platosu’nda, deniz seviyesinden 5100 metre yükseklikte yer almaktadır. ATLASGAL taraması teleskopun eşsiz özelliklerini kullanarak Samanyolu gökadasının düzlemi boyunca soğuk, yoğun gazın dağılımı ayrıntılı bir şekilde ortaya çıkardı [1]. Yeni görüntü Samanyolu’nun güney kısmındaki çoğu yıldız oluşum bölgesini içeriyor [2].
Yeni ATLASGAL görüntüleri 140 derece uzunluğunda ve 3 derece genişliğinde bir gökyüzü alanını içine alıyor, ilk ATLASGAL taramasından dört kat daha büyük [3]. Yeni görüntüler ayrıca tüm tarama alanı boyunca bazı alanlar daha düzgün veri kalitesi elde etmek için tekrar gözlendiği için daha yüksek çözünürlüğe sahip.
Şimdiden yayınlanmış yaklaşık 70 bilimsel makale ile ATLASGAL taraması tek başına en başarılı APEX geniş programı olup, işlenen verilerin tüm gökbilim camiasına açılmış olmasıyla mirası çok daha öteye genişleyecektir [4].
APEX’in kalbindekiler hassas algılayıcılar yer alıyor. Bunlardan biri olan LABOCA (Geniş Bolometrik Kamera) ATLASGAL taraması için kullanılmıştır. LABOCA, üzerindeki çok küçük sıcaklık değişimine duyarlı algılayıcılar sayesinde kaynaktan gelen ışınımı ölçebilmekte ve böylece yıldız ışığını örten soğuk ve karanlık toz bantlarını tespit edebilmektedir.
ATLASGAL ile yapılan gözlemler ESA’nın Plack uydusu ile alınan verileri tamamlamaktadır [5]. Planck ve APEX verilerinin birleştirilmesi ile gökbilimciler gökyüzünün daha geniş bir alanına yayılmış ışınımı tespit ederek gökadamızın iç kısımlarındaki yoğun gaz oranını tahmin edebilmektedirler. ATLASGAL verileri ayrıca yeni nesil yıldızların meydana geldiği soğuk ve büyük kütleli bulutlar hakkında tam bir sayı elde etmek için de kullanılmıştır.
“ATLASGAL büyük kütleli yeni nesil yıldızların ve kümelerin oluşacağı yerler hakkında heyecan verici bir bakış sağladı. Gözlemleri Planck verileri ile birleştirdiğimiz için dev molekül bulutlarından oluşan büyük-ölçekteki yapılara dair bir bağlantı elde etmiş olduk,” diyor APEX ve Planck verilerini birleştirme işine liderlik yapan Almanya Bonn’daki Max Planck Radyo Gökbilim Enstitüsü’nden (MPIfR) Time Csengeri.
APEX on yıldır başarıyla sürdürdüğü soğuk Evren hakkındaki araştırmalarını henüz yeni kutladı. Sadece öncü rolüyle değil, aynı zamanda yine Chajantor Platosu’ndaki Atacama Büyük Milimetre/milimetre-altı Dizgesi ALMA’yı da tamamlayan bir tesis olarak önemli bir konuma sahiptir. APEX ALMA projesi için inşa edilen bir anten örneğine göre tasarlanmış olup, ALMA’nın ayrıntılı olarak çalışabileceği birçok kaynak gözlemi gerçekleştirmiştir.
ATLASGAL ekibinin bir üyesi ve ALMA projesinde Avrupalı Proje Bilimcileri’nden biri olan ESO’dan Leonardo Testi, son olarak şunları aktarıyor: “ATLASGAL kendi gökadamız Samanyolu’ndaki yoğun yıldızlar-arası ortama yeni ve farklı yönlerden bakmamızı sağladı. Yayınlanan tarama verileri sayesinde yeni keşiflerin kapılarını açma şansımız çok yüksek. Birçok bilim insanından oluşan ekipler şimdiden ATLASGAL verilerini ayrıntılı ALMA takip gözlemleri için kullanma planları yapıyor.”
Kaynak : https://www.eso.org/public/turkey/news/eso1606/
Notlar
[1] Harita 870 µm (0.87 millimetre) dalgaboyundaki ışınımın tekil olarak alınan APEX gözlemleri ile oluşturulmuştur.
[2] Samayolu’nun kuzey kısımları daha önceden James Clerk Maxwell Teleskopu (JCMT) ve diğer teleskoplarla görüntülenmişti, ancak güney kısım daha önemli bir yere sahip çünkü Gökada Merkezi’nin barındırıyor ve ALMA ile ayrıntılı takip gözlemleri için erişilebilir bir konumda.
[3] İlk veri setinde yaklaşık 95 derece karelik bir alan gözlenmişti. Gökada Düzlemi boyunca uzanan bölge oldukça uzun ve dar bir şerit gibiydi ve iki derece genişliğinde 40 derece uzunluğundaydı. Sonuç olarak elde edilen harita şimdi 420 derece kareyi kaplamaktadır, dört kattan daha fazla bir alan.
[4] Gözlem verileri ESO arşivi aracılığı ile kullanıma sunulmuştur.
[5] Planck verileri tüm gökyüzünü kaplamakla birlikte zayıf uzaysal çözünürlüğe sahiptir. ATLASGAL sadece Gökada düzlemini içermekle birlikte açısal çözünürlüğü daha yüksektir. Her ikisinin birleşimi mükemmel bir uzaysal enerji aralığı sağlamaktadır.
Daha fazla bilgi
ATLASGAL, Max Planck Radyo Gökbilim Enstitüsü (MPIfR), Max Planck Gökbilim Enstitüsü, ESO ve Şili Üniversitesi arasındaki bir işbirliğidir.
APEX, Max Planck Radyo Gökbilim Enstitüsü, Onsala Uzay Gözlemevi (OSO) ve ESO arasındaki bir işbirliğidir. APEX’in Chajnantor’daki işletişim ESO’ya aittir.
ALMA, ESO, ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF) ve Japon Ulusal Doğa Bilimleri Enstitüleri (NINS) ile Şili Cumhuriyeti arasındaki bir işbirliğidir. ALMA’nın finansmanı Üye Ülkeleri adına ESO tarafından, Kanada Ulusal Araştırma Konseyi NRC) ortaklığında NSF tarafından, ve Tayvan Ulusal Bilim Konseyi (NSC) ve Tayvan’daki Sinica Akademisi (AS) ile Güney Kore Gökbilim ve Uzay Bilimleri Enstitüsü (KASI) işbirliğinde Tayvan Ulusal Bilim Konseyi tarafından sağlanmaktadır.
Avrupa Güney Gözlemevi ESO, Avrupa’daki en önemli hükümetler-arası gökbilim kuruluşudur ve dünyanın en üretken gökbilim gözlemevidir. 16 ülke tarafından desteklenmektedir: Avusturya, Belçika, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Finlandiya, Almanya, İtalya, Hollanda, Polonya, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre ve İngiltere. Tasarıma, inşaya ve önemli bilimsel keşiflere olanak sağlayan güçlü yer tabanlı gözlem faaliyetlerine odaklanan iddialı bir program yürütmektedir. ESO ayrıca gökbilim araştırmalarında teşvik edici ve düzenleyici bir dayanışma konusunda öncü bir rol oynamaktadır. ESO Şili’nin Atacama Çölü bölgesinde benzeri olmayan üç adet birinci sınıf gözlem yerleşkesi işletmektedir: La Silla, Paranal ve Chajnantor. ESO Paranal’da dünyanın en gelişmiş optik gökbilim gözlemevi olan Çok Büyük Teleskop’u (Very Large Telescope), ve iki tarama teleskopu işletmektedir. Kırmızı ötesi gözlem teleskopu VISTA dünyanın en büyük tarama teleskopudur ve VLT tarama teleskopu (VST) ise sadece görünür ışıkta gökyüzünü taramak için tasarlanan dünyanın en büyük teleskopudur. ESO var olan en büyük gökbilim projesi ve devrimsel gökbilim teleskopu ALMA’nın ana ortağıdır. ESO şu anda Paranal civarındaki Cerro Armazones’te 39-metre çaplı “gökyüzünü izleyen dünyanın en büyük gözü” olacak Avrupa Aşırı Büyük Teleskopu, E-ELT’yi inşa etmektedir.
ESO Basın Bültenlerinin çevirileri ESO Bilim Toplum Ağı’nda (ESON) bulunan ESO üyesi ve diğer ülkelerdeki bilim toplum uzmanları ve bilim iletişimcileri tarafından gerçekleştirilmektedir. ESON Türkiye çeviri ekibinde Ankara Üniversitesi (Ankara), Çağ Üniversitesi (Mersin), Başkent Üniversitesi (Ankara), İstanbul Üniversitesi (İstanbul), İzmir Yüksek Teknoloji Üniversitesi (İzmir) ve Max Planck Yer-Ötesi Fiziği Enstitüsü’nden (Almanya) uzman kişiler yer almaktadır.
İletişim
Arif Solmaz
Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi
Mersin, Türkiye
Tel: +90 324 651 48 00 (1250)
Cep: +90 538 614 29 38
E-posta: arif.solmaz@gmail.com
