Bayağı doğan ya da diğer adıyla Peregrine şahini dünyadaki en hızlı hayvan olmasıyla da bilinir. Hayvanlar aleminin aslında en hızlı hayvanı Peregrine şahinidir. Avlanma dalışı yaptıklarında 322 km/s hız yaptıkları bilinse de , National Geographic TV’nin bir bölümünde bu yırtıcı kuşun şimdiye kadar ki, en yüksek hızı saptanmıştır. Belki inanmayacaksınız ama National Geographic bilimsel olarak kuşun hızını saatte 386 km olarak ölçtü. Yani bu şahin pek çok arabadan daha hızlı aslında. Örnek verecek olursak ; Porsche Carrera 4 S (299 km/s) , Porsche 911 Turbo S (318 km/s) , Ferrari 599 GTO (335 km/s) , Lamborghini Aventador (350 km/s) vb. Gökyüzündeki ferrari denilebilir.
Herkesin bildiği en hızlı kara hayvanı çita, 2009 yılında 100 metreyi 6.01 saniyede koşarak dünya rekorunu elinde tutuyor. Bir hayvanat bahçesinde dünyaya gelen ve koşu eğitimi almayan dişi çita Sarah, saatte 100 km hıza 3 saniyeden az bir za-manda ulaşmıştı. Bu hayvan saatte 119 km hız ile koşarak “dünyanın yaşayan en hızlı kara hayvanı” ünvanını elde etmiştir. Şahin bundan nerdeyse üç kat daha hızlı.
Bayağı doğan (Falco peregrinus), gökdoğan, alaca doğan ya da yalnızca doğan doğangiller (Falconidae) familyasından oldukça yaygın bir gündüz yırtıcı kuş türüdür. Büyük bir kuş olan gökdoğanın sırtı kül grisi, başı kara ve alt kısımları beyaz üzerine çubukludur. Kuşlarla beslenen yırtıcı kuşlarda görüldüğü üzere, gökdoğan eşeysel dimorfizm sergiler ve dişileri erkek bireylerden biraz daha büyüktür.
Gökdoğanın üreme alanları arktik tundralardan dönencelere kadar çok geniş bir alanı kapsar. Kutup bölgeleri, çok yüksek dağlar ve tropikal yağmur ormanlarının dışında dünyanın her yerinde bulunur. Üzerinde buz olmayan büyük kara parçası olarak yalnızca Yeni Zelanda’da hiç gökdoğan bulunmamaktadır. Bu dağılım, gökdoğanı dünyanın en yaygın yırtıcı kuşu hatta karada yaşayan en yaygın omurgalı hayvanı yapmaktadır. Türün Latince bilimsel adı, birçok kuzey popülasyonunun göç davranışlarına ithafen “gezici doğan” anlamına gelmektedir. Uzmanlar, boyutları ve görünüşleri değişen 17 ila 19 alt tür olduğunu savunmaktadır. Bu sayısal farklılığın sebebi kızıl enseli doğanın gökdoğan türü içinde iki ayrı alt tür olarak mı ya da kendine özgü F. pelegrinoides türü olarak mı sınıflandırılması gerektiği konusundaki anlaşmazlıklardır.
Gökdoğan genel olarak orta boyda kuşlarla beslenir ama küçük memelileri, küçük kertenkeleleri ve hatta böcekleri de avladıkları gözlemlenmiştir. Bir yaşında cinsel olgunluğa erişen gökdoğan hayat boyunca tek eşli olarak yaşar ve yuvasını kayalık kenarlarında ve son zamanlarda insan yapısı yüksek binalarda yapar. Böcek öldürücülerin, özellikle DDT’nin kullanılması nedeniyle gökdoğan türü birçok yerde tehdit altındadır. 1970’lerin başından itibaren başlayan DDT kullanımı yasağıyla birlikte ve yuvaların korunması ve hayvanların doğaya salınmasıyla popülasyonlar toparlanmıştır.
Avlanma ve beslenme
Gökdoğan hemen hemen yalnızca güvercin ve kumru, su kuşları, ötücü kuşlar ve yağmur kuşları gibi orta büyüklükte kuşları avlayarak beslenir. Dünya üzerinde yaklaşık 1.500-2.000 arası kuş türünün (bu toplam kuş türlerinin kabaca beşte biri eder) gökdoğanlar tarafından avlandığı tahmin edilmektedir. Kuzey Amerika’da avların boyutları 3g’lık sinek kuşundan 3,1kg’lık Kanada turnasına kadar değişkenlik gösterir. Avların arasında küçük yırtıcılardan Amerika kerkenezi de bulunur. Gece avladığı küçük yarasalar dışında gökdoğan küçük memelileri nadiren avlar ama fırsat bulduğunda keme, fare, tavşan ve sincap da avlar. Büyük yapılı alt tür olan pealeinin kıyı popülasyonları neredeyse her zaman deniz kuşları ile beslenir. Brezilya’da Cubatão’nun mangrov bataklığında kışlayan bir tundrius alt türü gökdoğanın, başarılı bir şekilde genç bir kızıl aynağı avladığı gözlemlenmiştir. Av olarak neyin bulunduğuna bağlı olarak, böcekler ve sürüngenler diyetlerinin küçük bir bölümünü oluşturur. Şehir bölgelerinde gökdoğanın diyetinin büyük bölümü kaya ve sokak güvercinleri oluşturur; hatta bazı şehirlerde diyetlerinin %80’idir. Kumru, sığırcık ve karga gibi diğer şehir kuşları da avların arasındadır.
Kaynaklar : http://en.wikipedia.org/wiki/Peregrine_Falcon
http://tr.wikipedia.org/wiki/Baya%C4%9F%C4%B1_do%C4%9Fan
http://www.ekolojimagazin.com/?s=magazin&id=635
2 Yorum