ESO’nun Çok Büyük Teleskobu’nu (VLT) kullanan astronomlar, bir ötegezegen atmosferinde şimdiye kadar bulunan en ağır elementi buldu yani baryumu. Aşırı-sıcak gaz devi WASP-76 b ve WASP-121 b ötegezegenlerinin atmosferlerindeki yüksek enlemlerde keşfedilen baryum şaşkınlık yarattı. Beklenmedik keşif bu ilginç atmosferlerin neye benzedikleri hakkında yeni sorular sorulmasına neden oldu.
“Anlaşılmaz ve beklenmedik olan kısım şu: bu gezegenlerin atmosferlerinin üst katmanlarında neden böyle bir ağır element bulunuyor?” diyor bugün Astronomy & Astrophysics’te yayımlanan çalışmaya liderlik eden Portekiz, Porto Üniversitesi ve Astrofizik Enstitüsü’nde doktora öğrencisi olan Tomás Azevedo Silva.
WASP-76 b ve WASP-121 b aslında sıra dışı ötegezegenler değiller. Her ikisinin de boyutları Jüpiter’e benzemekle birlikte 1000°C’ye kadar çıkan yüksek yüzey sıcaklıkları nedeniyle aşırı-sıcak Jüpiter’ler olarak bilinmektedirler. Ev sahibi yıldızlarına çok yakın olmaları nedeniyle bu tür gezegenlerin yıldızları etrafındaki turları da bir ila iki gün sürmektedir. Buna benzer yörüngeler gezegenlere ilginç özellikler kazandırmaktadır; örneğin gökbilimciler WASP-76 b’de demir yağmurlarından şüphelenmektedirler.
Buna rağmen bilim insanları WASP-76 b ve WASP-121 b’nin atmosferinde, demirden 2,5 kat ağır olan baryum bulunmasına şaşırmış durumdalar. “Gezegenlerin yüksek çekim etkileri nedeniyle baryum gibi ağır elementlerin atmosferin alt tabakalarına çabucak düşmesini beklerdik,” diye açıklıyor IA ve Porto Üniversitesi’nden araştırmacı Olivier Demangeon.
“Bu keşif bir bakıma “kazara” oldu,” şeklinde açıklıyor Azevedo Silva. “Özellikle baryumu arıyor ya da bekliyor değildik ve daha önce herhangi bir ötegezegende görülmediği için gezegenden gelip gelmediğini iki kez kontrol etmek zorunda kaldık.”
Baryumun bu iki aşırı-sıcak Jüpiterin atmosferinde bulunması gerçeği bu sınıftaki ötegezegenlerin daha önce düşünüldüğünden daha ilginç olduklarına işaret ediyor. Zaman zaman kendi gökyüzümüzdeki havai fişeklerin parlak yeşil renklerinde baryumu görüyor olsak da bilim insanları için asıl soru bu ağır elementi ötegezegenlerdeki böylesine yüksek enlemlerde doğal olarak oluşturmaya götüren sürecin ne olduğudur.
Ötegezegen atmosferi çalışmalarında aşırı-sıcak Jüpiterler oldukça kullanışlıdır. Demangeon’un açıkladığı gibi: “Gaz içerikli ve sıcak olmaları nedeniyle atmosferleri oldukça genişlemiş olduğu için gözlemsel çalışmalar küçük ve soğuk gezegenlere göre daha kolaydır.”
Bir ötegezegenin atmosfer bileşimini belirlemek için özelleştirilmiş aletlerin kullanılması gereklidir. Ekip ESO’nun Şili’deki VLT’si üzerinde bulunan ESPRESSO aygıtını kullanarak WASP-76 b ve WASP-121 b’nin atmosferlerinden geçerek gelen yıldız ışığını analiz etti. Bu sayede aralarında baryumun da bulunduğu birçok elementin tespit edilmesi mümkün oldu.
Yeni sonuçlar ötegezegenlerdeki gizemlerin sadece yüzeyini kazıdığımızı gösteriyor. ESO’nun gelecekteki Aşırı Büyük Teleskobu (ELT) üzerine takılacak yüksek çözünürlüklü ANDES gibi ayıtların devreye girmesiyle gökbilimciler Dünya benzeri kayalık gezegenlerin de aralarında bulunduğu büyük veya küçük ötegezegenlerin atmosferlerini çok daha derinlemesine gözleyerek bu gizemli dünyaların doğalarına daha fazla ışık tutabilecek.,
Kaynak: https://www.eso.org/public/turkey/news/eso2213/?lang
