Dünya’dan 650 ışık yılından daha uzak bir uzayda yaşlı,kırmızı bir yıldız ölüyor. Betelgeuse yıldızından gelen son atımlara bakılırsa, yıldız çökmeden birkaç on yıl önce son bir flaşla final parlaması yapacak.
Japonya’daki Tohoku Üniversitesi’nden ve İsviçre’deki Cenevre Üniversitesi’nden araştırmacılar, yakındaki yıldızın parlaklığındaki salınımları yeniden değerlendirdiler. Bu salınımların, yıldızın yaşamının en son aşamasını temsil ettiğini keşfettiler.
2019’da aniden kararan yıldız astronomları heyecanlandırsa da bu sadece yıldızın karanlık ve tozlu bir şeyler öksürmesinden kaynaklanıyordu.
2023’ün başlarında ise Betelgeuse’in parlaması zirveye ulaştı ve parlaklığı 1,5 kata çıktı. Bu durum bir ölüm öncesi alarm mı yoksa yaşlılıktan kaynaklı çarpıntılar olduğuna dair spekülasyonlar çıktı.
O tipi yıldız olarak bilinen bu ağır siklet dev, hızlı yan genç öl mottosuyla 10 milyon yıllık bir varoluşun sonuna geldi. Zaten bu şişmiş gaz küresinin yılları sayılı ama kaç yıl olacağı bir dizi karmaşık faktöre bağlıdır.
Bu faktörlerden en tartışmalı olanı gerçek boyutudur. Son ölçümlere göre yıldızın sonu geldi ama yine de patlayacak kadar soğuması için on binlerce yıl var.
Betelgeuse’un hala gidecek bir yolu olacak kadar ince olduğunu düşünmek için başka nedenler var.Bir çok yıldız gibi dış katmanları basınç ve yerçekiminin iç dinamikleri ile bir mücadele içindedir. Bu mücadele büzülüp genişleme, dengesi nedeniyle yıldızın nabız gibi atmasına neden oluyor.
Parlaklıkta ortaya çıkan dalgalanmalar, frekanslarda tekrarlanması aylar hatta yıllar süren uğultulardır. Fakat Betelgeuse’nin durumunda, en dikkate değer iki dönemi yaklaşık 2.200 ve 420 gündür.
Daha kısa olan periyot tipik olarak bu muazzam kalbin baskın ‘atışı’ olarak kabul edilmiştir ve yıldızın tüm çevresinde radyal temel mod olarak bilinen bir salınımı temsil eder. Kritik olarak, bu nispeten hızlı genişleme ve daralmaya dayalı hesaplamalar, biraz daha küçük ve dolayısıyla daha genç bir O-tipi yıldızdan bekleyebileceğimiz şeydir.
Peki ya 2.200 günlük döngüde göründüğünden daha fazlası varsa? Bu son araştırmadaki araştırmacılar, Betelgeuse gibi parlak süperdevlerdeki salınımların ardındaki termodinamiğin diğer yıldızlardan biraz daha karmaşık olduğunu savunarak, çok daha yavaş olan atımı sözde uzun bir ikinci dönem olarak isimlendirmede temkinli davranıyorlar.
Yıldız, atom çekirdeğini karbon gibi biraz daha büyük elementlere sıkıştırıyorsa , çok daha uzun bir radyal darbe periyodu yönetebilir. Daha kısa süreli radyal modlar, Betelgeuse’un yarıçapını Güneşimizinkinin yaklaşık 800 ila 900 katına koyarken, ekip daha uzun darbenin yaklaşık 1.300 kat yarıçapla nasıl tutarlı olacağını gösterdi.
Bu, Betelgeuse’un dış katmanlarının, kütlesi çekirdeğinde yoğunlaştıkça çok daha uzağa sürüklendiği ve yakıtı motorlarının bin yılda değil, on yıllarda yakalayacağı kadar hızlı çalkaladığı anlamına geliyor.
Henüz hakem incelemesinden geçmemiş olsa da , hesaplamalarının ve muhakemelerinin ön baskı sürümü, yaşamımız boyunca modern araçlarla bir süpernova gözlemleyebileceğimiz konusunda biraz iyimser kalmamız için yeterli.
Model doğruysa, Betelgeuse’nin Orion takımyıldızından sonsuza dek kaybolmadan önce yüzyılın ortasını geçtikten bir süreliğine tüm yıldızları ışığına boğacak.
Elbette, Betelgeuse’un gerçek boyutu ve ölüme yakınlığının ayrıntıları üzerine, sonunda patlayana kadar tartışmaların devam edeceği kesin.
Bu araştırma arXiv’de mevcuttur .
